CC BY
1Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
MASOFAVIY TA'LIM TIZIMINI TASHKIL ETISHNING TEXNIK
USULLARI
Xalilov Durbek Aminovich
fizika-matematika fanlari nomzodi, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg'ona filiali Axborot texnologiyalari kafedrasi professori,
Farg'ona, O'zbekiston E-mail: durbekamin@gmail.com
I
Kirish. Bugungi kunda butun dunyoda ta'limning turli darajalarida faoliyat yurituvchi ta'lim muassasalarining ko'plab turlari mavjud. Shu bilan birga, ularning ta'lim jarayonlari bir-biriga mos kelmaydi. Hozirgi vaqtda dunyoda ikkita asosiy ta'lim turi tan olingan. Bular:
1. Rasmiy
2. Norasmiy
Rasmiy ta'limjarayoni - o'qitishning eng keng tarqalgan turlaridan biri bo'lib, unda o'qituvchi va talaba o'rtasida bevosita ta'lim jarayoni mavjud. Shu sababli, ushbu ta'lim jarayonini tashkil etish uchun bir nechta mezonlar talab qilinadi. Bular:
- o'quv jarayonini tashkil etish uchun doimiy o'quv binosi;
- o'quv jarayoni uchun o'quv jihozlari;
- o'quv jarayoni uchun mashg'ulotlar jadvali;
- vaqt standartlari va boshqalar.
Rasmiy o'quv jarayonini tashkil etish uchun zarur bo'lgan asbob-uskunalar, o'quv qurollari va
Abduqodirova Mohizoda Ilhomidin qizi
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg'ona filiali 2-bosqich magistri Farg'ona, O'zbekiston E-mail: mohizoda0524ilhomidinovna@gmail.com
boshqa omillarning ta'siri natijasida ushbu turdagi о'quv jarayonini tashkil etish va о'quvchilar uchun to'lov miqdori qimmatroq ьо'^ь
Norasmiy ta'lim ota-onalarni о'z farzandlarini ta'lim jarayoniga va hayotiy ^'nikmalarga tayyorlashni о'z ichiga oladi.
Norasmiy ta'lim jarayoni an'anaviy о'quv jarayoniga qaraganda ancha moslashuvchan va an'anaviy о'quv jarayoni uchun zarur ьо'^п mezonlarga javob bermaydi. Bunda ta'lim jarayoni tabiatda va turli obyektlarda aniq belgilangan о'quv jadvali asosida amalga oshiriladi.
Yuqorida aytib о'й^п ta'lim turlaridan tashqari, onlayn (masofaviy) ta'lim bugungi kunda tobora ommalashib borayotgan yana bir turidir. Qolaversa, u о^т^ qulayligi va foydaliligi bо'yicha ham yuqoridagi ta'lim jarayonlaridan qolishmaydi.
Adabiyotlar tahlili. Masofaviy ta'lim jarayoni о'quv jarayonining barcha tarkibiy qismlarini
157
Annotatsiya: Ushbu maqola masofaviy ta'lim tizimining rivojlanish bosqichlari va uni tashkil etish tamoyillariga qaratilgan. Shuningdek, ta'limning asosiy turlari va ularning farqlari, masofaviy ta'lim tizimi, masofaviy ta'lim tizimining boshqa ta'lim turlaridan asosiy farqlari, afzalliklari, amalga oshirish uchun zarur ьо'^п texnik jihozlar va masofaviy ta'lim platformalarini qurish tamoyillari te'rib chiqiladi.
Kalit so'zlar: Rasmiy, norasmiy, masofaviy ta'lim, masofaviy ta'lim tizimlari, masofaviy ta'limning qurilish arxitekturasi, tizimni qurish tamoyillari, sinxron va asinxron ishlash tamoyillari
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
(maqsadlari, mazmuni, usullari, tashkiliy shakllari, qo'llanmalar) Internet texnologiyalaridan foydalangan holda amalga oshirishni, shuningdek, o'qituvchilar va talabalarning bir-biri bilan o'zaro munosabatlarini o'z ichiga oladi [2] [3].
Masofaviy ta'lim o'qitishning mustaqil shakli bo'lib, masofaviy ta'limda axborot texnologiyalari asosiy vosita hisoblanadi [4]. Shuningdek, zamonaviy masofaviy ta'lim quyidagi asosiy elementlardan foydalanishga asoslanadi:
✓ Ommaviy axborot vositalari (pochta, televideniye, radio);
✓ axborot-kommunikatsiya tarmoqlari;
✓ Axborot almashish uchun texnik muhit.
Rivojlangan mamlakatlarda ta'limning ushbu
turi bo'yicha katta tajriba mavjud va ularning rivojlanish tendensiyasi ham bir necha yillarni o'z ichiga oladi. Quyida Osiyo universitetlarining 20102023 yillarda onlayn (masofaviy) ta'lim turiga o'tish bo'yicha rivojlanish grafigi keltirilgan (1-rasm).
80 60 40 20 0
¿Г J> J* J? J*
S>' & Ж Ж Ж Ж Ж A' Ж Ж Ж
¿y
<4*
• faqat oflayn talim •toliq onlayn
kamida bitta onlayn fan
1-rasm . Osiyo universitetlari 2010-2023 yillarda masofaviy ta'limning o'sish tendensiyasi
1-rasmga ko'ra, Osiyo universitetlarining asosiy masofaviy ta'lim turi 21-asrning birinchi o'n yilligida rasmiy ta'lim tashkil etilgan. Kurs jarayonlarining o'rtacha 10-12% onlayn talabga ega. Ammo 2023 yilgacha masofaviy ta'lim turiga talab bir tekisda o'sishda davom etdi. Ammo bu bilan oflayn o'quv jarayoniga bo'lgan talab doimiy ravishda pasayib bormoqda.
Ushbu yagona universitet ta'lim jarayonidan ko'rish mumkinki, Masofaviy ta'limning roli ortib, tobora ommalashib bormoqda, shuningdek, ayrim
ta'lim muassasalarida rasmiy ta'lim pozitsiyasini egallagan. Masalan, hozirda Yevropa va boshqa ko'plab rivojlangan mamlakatlarning ta'lim muassasalari o'z faoliyatini gibrid yoki to'liq masofaviy ta'lim jarayonlari asosida amalga oshirmoqda. Bu ularga rasmiy ta'lim berish sharoitida bo'lgani kabi, mavjud tizimlarni ishlab chiqish yoki ulardan foydalanish vazifasini qo'yadi. Hozirgi vaqtda butun dunyoda masofaviy ta'lim jarayonlarini tashkil etishda keng qo'llaniladigan bir nechta masofaviy ta'lim platformalari mavjud. Ulardan ba'zilari quyida keltirilgan.
1. Mindflash 10. Edmodo
2. SkyPrep 11. Blackboard
3.ProProfs LMS 12. Joomla LMS
4. iSpringLearn 13. Brightspace
5. Talent LMS 14.Absorb LMS
6. Docebo 15. Schoology
7. Moodle 16. eFront
8. Litmos 17.Adobe Captivate Prime
LMS
9. Canvas 18. Knowmax
Ushbu masofaviy ta'lim platformalari butun dunyo bo'ylab ulardan foydalanish samaradorligi bilan farqlanadi. Markaziy Osiyo va Yevropa mamlakatlarida masofaviy ta'lim platformalaridan foydalanishning shtrixli diagrammasi keltirilgan (2-rasm).
a) Markaziy Osiyo ta'limida masofaviy ta'lim platformalaridan foydalanish
158
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
b) Yevropa ta'lim tizimida masofaviy ta'lim platformalaridan foydalanish
2-rasm. 2000-2019 yillar davomida masofaviy ta'lim platformalaridan foydalanish
Yuqoridagi natijalar 2000-2019 yillar oralig'ida turli masofaviy ta'lim platformalarining umumiy qaydlari natijasida aniqlandi va undagi ranglar har qanday o'quv platformalaridan foydalanish samaradorligini aks ettiradi. Shuningdek, 2a va 2b-rasmlarga asoslanib shuni ta'kidlash mumkinki, ma'lum bir yilda to'liq ustunlikni ko'rsatgan va ko'plab ta'lim muassasalari tomonidan foydalanilgan o'quv platformalari keyinchalik foydalanish ko'rsatkichlarini yo'qotgan yoki qisman qisqartirgan. Bu haligacha mukammal masofaviy ta'lim platformasi yaratilgani va barcha o'quv platformalari bir-birining kamchiliklarini to'ldirishi haqidagi nazariyani yshq qiladi.
Uslubiyot. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, bu farqlarga qaramay, barcha turdagi ta'lim platformalari yagona maqsadga xizmat qiladi va muayyan tarkibiy qismlardan iborat. YA'ni, o'qituvchi va talabalar o'rtasida o'zaro ta'lim jarayonlarini tashkil etish, axborot almashish imkoniyatlarini yaratish, ta'lim jarayoni uchun muhim bo'lgan nazorat jarayonlarini amalga oshirish masofaviy ta'lim platformalarining maqsad va vazifalari hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, barcha o'quv platformalari uchun yagona ramka mavjud bo'lib, u quyidagi 3-rasmda ko'rsatilgan.
3-rasm. Masofaviy ta'lim platformasi arxitekturasi
3-rasmda kо'rsatilgandek, о'quv jarayonida masofa yo'qoladi va butun о'quv jarayoni sodir Ьо'^^ bu esa hamma uchun, har qanday joyda va istalgan vaqtda qulay ish muhitini yaratishga imkon beradi.
Biroq masofaviy ta'lim jarayonlarini tashkil etish zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan chambarchas bog'liq Ьо'НЬ, ularning ish holati va xizmat te'rsatish imkoniyatlari о'quv jarayoni sifatining yuqori yoki past bо'lishiga sabab bо'lmoqda.
Xususan, hozirgi vaqtda har xil turdagi platformalarni ishlab chiqishda asinxron va sinxron xizmat te'rsatish modellari qо'llaniladi.
Sinxron ishlash tamoyillariga asoslangan tizimlarda foydalanuvchi sо'rovlari tizim joylashgan serverning ishchi qurilmalariga yuklanadi va serverda katta hajmdagi ma'lumotlar aylanishini hosil qiladi. Bu, albatta, foydalanuvchi qurilmalari uchun ancha qulay va yengil ish rejimini taklif etadi[4]. Biroq, yuqorida ta'kidlab о'tilganidek, serverning ishlash tartibi og'irlashtirilgan. Bundan tashqari, sinxron tizimlarga murojaat qilgan foydalanuvchilar soni ham tizim xizmati sifatining asosiy kuchli tomonlaridan biridir [6]. YA'ni, bir vaqtning о'zida tizimga murojaatlar sonining te'payishi tizim ishini yanada og'irlashishiga olib keladi (4a-rasm).
159
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
Asenkron ishlash prinsipida foydalanuvchi tizimga kirganda, tizimning asosiy qismi foydalanuvchi qurilmasiga va tizim yuki foydalanuvchi qurilmasiga o'tkaziladi. Bu tizim serverini ortiqcha yuklanishdan qutqaradi va foydalanuvchilar soni tizim uchun muhim omil emas. Asinxron ishlash prinsipida tizim serveri faqat foydalanuvchilar tizimdan yangi ma'lumotlarni qabul qilganda va tizimda turli ma'lumotlarni saqlaganida, shuningdek, foydalanuvchi bilan aloqa muhitiga kirganda faollashadi (4b-rasm).
Shakl 4. Tizimlarning ishlash tamoyillari. a) sinxron ishlash prinsipi; b) asinxron ishlash prinsipi
Xulosa. Yuqoridagi tahlillar asosida shuni aytish mumkinki, rivojlangan mamlakatlarda masofaviy ta'lim tizimi ta'lim jarayonini tashkil etishning asosiy shakllaridan biriga aylandi. Shuningdek, bu turdagi ta'limning asosiy afzalliklaridan biri shundaki, u talabalarga nazariy bilimlardan ko'ra ko'proq amaliy bilimlarni egallash imkonini beradi. Bundan tashqari, u ish jarayoni uchun hech qanday to'siq yaratmaydi. Bu ularning bilimini yanada mustahkam va mustahkam qilish uchun muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga, ta'lim platformalarini qurishda to'g'ri modellardan foydalanish ta'lim sifatini yuqori darajada saqlashning muhim omili hisoblanadi
[7].
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. A.A. Artyuxov. Boshlang'ich maktabda geografiyani o'rganishda "masofaviy ta'lim" ni tashkil etish nazariyasi va amaliyotining ba'zi jihatlari // Xalqaro ilmiy tadqiqot jurnali. -
2021. - T. 5-son. - B. 51. - ISSN 2303-9868. -doi: 10.23670/IRJ.2021.107.5.111.
2. «Termini i opredeleniya distansionnogo obucheniya», Laboratoriya distansionnogo obucheniya Rossiyskoy Akademii Obrazovaniya (nedostupnaya ssilka). Data obrasheniya: 17 yanvarya 2021. Arxivirovano 8 sentabrya 2021 goda
3. Masofaviy ta'lim nazariyasi va amaliyoti: Proc. talabalar uchun yordam yuqoriroq ped. darslik muassasalar / E. S. Po'lat, M. Y. Buxarkina, M. V. Moiseyeva; Ed. E. S. Po'lat // M.: "Akademiya" nashriyot markazi, 2022. - 416 b. - 17-bet
4. Bogdanovskiy, V. K. "Tarmoq konfiguratsiyasini o'qitish uchun axborot -tahliliy tizimni ishlab chiqish". Aviatsiya va astronavtikaning dolzarb muammolari 2 (2019) https://www.passionineducation.com/types-of-education-formal- norasmiy. Muhammadjon o'g'li, Qutbidinov Odiljon. "Elektron ro'yxatga olish tizimlari va tortish transformatorlari uchun dasturiy bloklar sxemalarini ishlab chiqishning ahamiyati". Namangan muhandislik-texnologiya instituti ilmiy-texnik j urnali.
7. Abdullayev T.M. , Abduqodirova M.I. "Ma'sofaviy ta'limni tashkil etishda mavjud onlain tizimlarni imkoniyatlarini tahlili". Farg'ona palitexnika ilmiy-texnika jurnali.
5.
6.
160
