CC BY
1Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
Linter qurilmasini ishchi qismlarini masofadan boshqarish va nazorat qilish orqali uning samaradorligini oshirish
I
Linter nima? Aslini olganda, Linter qurilmasi kod sifatini yaxshilash vositasi bo'lib xizmat qiladi. Xatolar, zaifliklar va kodlar olib kelishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlash va belgilash uchun statik manba kodini tahlil qilish uchun Linter qurilmasidan foydalaniladi. Linter qurilmasi manba kodini skanerlaydi, xatolar, nuqsonlar, stilistik muammolar va shubhali tuzilmalarni qidiradi.
"Linter" atamasi dastlab Stiven C. Jonson tomonidan 1978 yilda Bell Laboratoriyasida ishlab chiqilgan "lint" deb nomlanuvchi vositaning kelib chiqishidan paydo bo'lgan. Dastlab C manba kodini tahlil qilish uchun mo'ljallangan ushbu yordamchi dastur zamonaviy linting kontseptsiyasiga yo'l ochdi.
Bugungi kunda zamonaviy linterlar deyarli barcha dasturlash tillari uchun mavjud bo'lib, kod sifati va barqarorligini yaxshilash uchun foydalaniladi.
Linter qurilmasining kodningizdagi muammolar va hatoliklarni aniqlash va to'g'rilashda juda katta ahamiyatga ega. Linter kodni o'qib tushirgan va uni tekshirgan dasturdir. U kodni boshqarishda katta
Djurayev Sherzod Sobirjonovich,
texnika fanlari falsafa doktori, Namangan muhandislik texnologiyalari instituti Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqarish kafedrasi dotsenti, Namangan, O'zbekiston
Ermatova Zarina Qaxramonovna,
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg'ona filiali Dasturiy injiniring kafedrasi assistenti, E-mail: ermatovazarinabonu@gmail.com
yordam beradi, chunki uning yordami bilan kodni ko'rib chiqib, umumiy xatoliklarni va xususiy muammolarni aniqlay olamiz.
Linterning roli va o'rni: xatoliklarni aniqlashda Linter, kodni o'qib tushunib, umumiy xatoliklarni va kamchiliklarni aniqlaydi. Bu dastur yozuvchilariga yozgan kodlarini tekshirish imkonini beradi va ularga to'g'ri yo'nalish berib yozish uchun yo'l ochadi. Kod standartlarini muvofiqlashtirish: Dasturlash jamoasi odatda belgilangan kod standartlariga amal qiladi. Linter kodni ushbu standartlarga mos ravishda yozishga yordam beradi. Misol uchun, kodning formatlashi, o'qiluvchanligi, sodda va qulay bo'lishi nazarda tutiladi. Kodni optimallashtirish: Linter, kodni yaxshiroq va samarali yaratishga yordam beradi. Bu ko'pchilik kodlarni tekshirib, ularni qisqa va yaxshi ifodalashga o'zgartirish yoki optimallashtirish mumkin. Xatoliklar yuzasidan ogohlantirish: Linter kodni tekshirib, aniqlik bilan xatoliklarni bildiradi. Bu dastur yozuvchilari uchun kodlarini nazorat qilishni osonlashtiradi. To'g'ri taqsimlangan vaqt: Linter
186
Annotatsiya: Ushbu tadqiqotning maqsadi Linter qurilmasini ishchi qismlarini masofadan boshqarish samaradorligini oshirish natijalarini o'rganib chiqishdan iborat. Linter qurilmasi kod sifatini yaxshilash vositasi bo'lib xizmat qiladi, xatoliklarni bartaraf etish, zaifliklar va koddagi muammolarni olib kelishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlash va belgilash uchun statik manba kodini tahlil qilish uchun Linter qurilmasidan foydalaniladi. Linter qurilmasi manba kodini skanerlaydi, xatolar, nuqsonlar, stilistik muammolar va shubhali tuzilmalarni qidiradi va ularga chora izlashda dasturchilar uchun eng kerakli vosita hisoblanadi.
Kalit so'zlar: Linter, lint, Lnter kodi, xatoliklar statistikasi, manba kodi, manba kodlari tahlili, ochiq kodlar va yopiq kodlar, identifikatorlar, SonarLint, Shift-Chap atamasi, IDE kengaytmasi.
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
dastur yozuvchilariga yozayotgan kodlarini yozish paytini kamaytirishga yordam beradi. Chunki uni kod yozishdagi kichik xatoliklarni avtomatik ravishda aniqlash va to'g'rilash imkonini beradi. Yig'ilgan holda Linter kodni yozish jarayonida xatoliklarni aniqlash, kodni standartlarga muvofiqlashtirish va kodni samarali optimallashtirishda juda katta o'rin egallaydi. Bu esa dastur yozuvchilari uchun va dasturni ishga tushirishdan avval, kodning sifatini yaxshilashga yordam beradi.
Kodni ishlab chiqarish tezligini oshirish: Linter kodni tekshirib, optimallashtirib va standartlarga muvofiqlashtirish orqali kodni ishlab chiqarish tezligini oshirishga yordam beradi. Bu dastur yozuvchilarning va jamoalarining ishini tezlashtiradi va yagona uslubda kodlar yozish imkonini beradi.
Kodning maxfiylik va ishonchliligini oshirish: Linter kodni tekshirib, maxfiylik masalalarini aniqlanishi mumkin bo'lgan kodlarni aniqlashga yordam beradi. Bu, dastur yozuvchilar va dastur tashkilotchilariga xavfli kodlarni aniqlash va ularni to'g'rilash uchun imkon beradi.
№ Taxmin etilgan yillar Yillar kesimidagi o'sish darajasi
1 2023 yil 23%
2 2024 yil 34%
3 2025 yil 45%
4 2026 yil 54%
5 2027 yil 65%
6 2028 yil 77%
1-jadval. Linter qurilmasining yillar davomida keraklilik darajasining o'sib borishi.
Kodning qisqa o'qiluvchi bo'lishini ta'minlash: Linter, kodni qisqa, o'qiluvchi va tushunarli bo'lishi uchun tekshiradi. Bu, kodni boshqa dastur yozuvchilari yoki jamoalar uchun oson tushuniladigan va o'zgartirish imkonini beradi.
Kodning yaxshi yoki yomon tomonlarini tanishish: Linter, kodning yaxshi yoki yomon tomonlarini aniqlashga yordam beradi. Bu dastur yozuvchilarining yaxshiroq kod yozish uchun
o'zgarishlarni amalga oshirish va o'zlarining ustuvor ravishda yozishni o'rganishiga yordam beradi.
Hill, M., Kamalakannan, S., Gururajan, A., Sari-Sarraf, H., & Hequet, E. tomonidan yozilgan "Textile Research JournaF'dagi "Dimensional change measurement and stain segmentation in printed fabrics." Maqolasida shunday deyilgan: "Sarlavhalar bilan, Linter kodni yozishni tezlashtirish, kodni xavfliroq qilish, kodni o'qiluvchi va tushunarli qilish, va kodning yaxshi yoki yomon tomonlarini aniqlashda juda katta o'rin egallaydi."[1].
1-rasm. Paxta tozalov linterlarining ishlash texnologiyasi
Bu esa dastur yozuvchilari uchun kodni yaxshi yozish va qisqa muddatda dasturni ishga tushirishga yordam beradi.
Nega linter muhim? Linter har qanday ishlab chiquvchi uchun muhim vositadir, chunki u ularning vazifalarini soddalashtiradi va ular yaratadigan kod sifatini ta'minlaydi. Bunga muammolarni ishlab chiqarishga yo'naltirilgunga qadar aniqlash va taklif qilingan echimlarni taklif qilish orqali erishiladi. Zamonaviy linterning imkoniyatlari muammolarni aniqlashdan tashqari kengayib, kodning o'qilishi, barqarorligi va umumiy izchilligini oshirishga hissa qo'shishi mumkin. Linter qanday ishlaydi? Linter
187
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
dasturning dastlabki kodini tahlil qilish orqali ishlaydi, bu erda kodni oldindan belgilangan qoidalar to'plami bilan bevosita taqqoslaydi. Qachonki manba kodi ushbu qoidalardan chetga chiqsa, linter foydalanuvchini muammo haqida xabardor qiladi.
Linter ko'pincha ishlab chiqish ish oqimining bir qismi sifatida boshqa ishlab chiquvchi vositalari bilan birlashadi. Linterlar kodni tahlil qilish uchun foydalanadigan ushbu qoidalar ko'pincha moslashtirilgan bo'lishi mumkin va muayyan linterga qarab keng va umumiy tekshiruvlardan kodni yanada aniq va murakkab baholashlarigacha bo'lishi mumkin.
Linter dasturchilarga kodlash standartlarini qo'llab-quvvatlash va tizimli va dinamik tekshiruvlar orqali kod sifatini oshirish imkonini beradi. Bir linter quyidagi bosqichlarni oladi.
Cho, Y., Yun, C., & Park, C. H. lar muallifligida chop etilgan "The effect of fabric movement on washing performance in a front-loading washer IV: under 3.25-kg laundry load condition" nomli maqolasida manba kodini tahlil qilish ko'rib chiqilgan. "Linterga tahlil qilish uchun manba kodi beriladi, u keyinchalik dasturlash tillarining asosiy elementlari (kalit so'zlar, identifikatorlar, operatorlar va boshqalar) bo'lgan alohida tokenlarga bo'linadi. Linter JavaScript kabi talqin qilinadigan tillarda sintaksis xatolarini aniqlashda ustunlik qiladi. Keyinchalik bu tokenlar sintaktik kod strukturasining daraxtga o'xshash modeli bo'lgan Abstrakt sintaksis daraxtini (AST) yaratish uchun ishlatiladi. AST kodning turli qismlarining ierarxiyasi va ulanishlarini ko'rsatadi." [4].
Keyin linter tahlil qilingan kodni belgilangan ko'rsatmalar va standartlar to'plamiga muvofiq tekshiradi. Shuningdek, u muammoni ko'rsatishi mumkin bo'lgan maxsus kod naqshlarini qidirishi mumkin. U uzoq funktsiyalarni yoki siklomatik murakkablik kabi ob'ektiv ko'rsatkichlarga asoslangan murakkab kod segmentlarini aniqlaydi. Xabar berish muammolari. Linter qoida buzilishi yoki shubhali naqshni aniqlagandan so'ng, bu foydalanuvchiga ko'rsatiladi. Bu, odatda, ishlab chiquvchiga qator raqami, muammoning tabiati va yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tuzatishlar kabi muammoni
o'rganishga yordam berish uchun aniq ma'lumotlarni taqdim etish shaklida bo'ladi.
Lintersning afzalliklari. Linters dasturiy ta'minotni ishlab chiqishda muhim rol o'ynaydi, bu mumkin bo'lgan muammolar uchun kodni tahlil qiladi va ularni potentsial tuzatish uchun ishlab chiquvchiga bildiradi. Natijada toza kod, ya'ni oson tushunarli, ko'chma va tuzilish va izchillik orqali o'zgarishi mumkin bo'lgan kod, lekin ishlash talablari uchun barqaror, ishonchli va xavfsiz bo'lib qoladi. Linterning tan olingan afzalliklari quyidagilardan iborat: Kod sifati yaxshilandi. Linters dasturchilarga koddagi muammolarni aniqlash va tuzatishda yordam berishi mumkin, bu esa manba kodining umumiy sifatini yaxshilashni ta'minlaydi. Ular ishlab chiqarishda xatolar va boshqa muammolarni oldini olish uchun sintaksis xatolarini erta aniqlashlari mumkin, shuningdek, izchil eng yaxshi amaliyotlarga rioya qilishni ta'minlash uchun kodlash uslubi talablarini bajarishlari mumkin.
Umumiy kodlash uslubi va tuzilishini o'rnatish orqali linters Clean Code bilan yordam berishi mumkin, ya'ni kodni o'qish va tushunarliligini yaxshilash.
Muayyan konstruktsiyalar va naqshlardan foydalangan holda, linterlar kodlashda eng yaxshi amaliyotlarni qabul qilishga yordam beradi.
Linter shuningdek, kodlashning ilg'or amaliyotini targ'ib qilish orqali ishlab chiquvchilarni o'qitishda yordam berishi mumkin va nima uchun muammoli muammo ekanligini tushuntirish orqali. Bu ayniqsa, rasmiy tajribaga ega bo'lmagan jamoa a'zolari uchun foydali bo'lishi mumkin. Ishlab chiquvchi tezligi va unumdorligini oshiring. Linters muammolar yuzaga kelganda, ishlab chiqish jarayonida real vaqt rejimida muhim fikr-mulohazalarni taqdim etish orqali ishlab chiquvchilarning samaradorligini tezlashtirishi mumkin. Muammolarni erta aniqlash ularning keyinchalik potentsial yanada jiddiy muammoga aylanishining oldini oladi. Hamkorlik va jamoada ishlashni kuchaytirish. Umumiy kodlash standartlari butun jamoa yoki tashkilotda qo'llanilishi mumkin, bu hamkorlik va umidlarni yanada shaffof va samaraliroq qiladi.
188
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
Linter kod bilan bog'liq muammolarni tushuntirib, rivojlanish guruhlariga eng yaxshi amaliyotlarni va til murakkabliklarini o'rganish va tushunishda yordam berishi mumkin. Ular shuningdek, qaysi masalalar ustuvor ekanligi va hal qilinmasligi kerak bo'lgan jamoa qarorlari barcha jamoa a'zolari uchun ochiq bo'lishini ta'minlashga yordam beradi. Kengaytirilgan xavfsizlik. Shubhasiz bu har qanday zamonaviy dasturning muhim jihati.
Agar bu muammoga aylansa, oqibatlari moliya, obro'-e'tibor va xalqaro qonunlar (GDPR, CCP) nuqtai nazaridan halokatli bo'lishi mumkin. Linters xavfsizlik zaifliklariga olib kelishi mumkin bo'lgan kod naqshlarini aniqlash va aniqlashga yordam beradi.
Ular dasturlarni SQL in'ektsiyasi yoki saytlararo skriptlar, bufer to'lib ketishi va hokazo kabi zararli hujumlardan himoya qilish uchun manba kodining sanoat yoki tartibga solish talablariga va OWASP Top 10 va MISRA C++ 2023 kabi ko'rsatmalariga javob berishini kafolatlaydigan maxsus xavfsizlik standartlariga moslashtirilishi mumkin.
Xavfsiz kodlash ko'rsatmalaridan foydalangan holda, linters ma'lum zaifliklari yoki eskirgan funksiyalar yoki usullardan foydalanishni belgilashi mumkin, bu esa ishlab chiquvchilarni xavfsizroq alternativa tanlashga undaydi.
Xavfsizlik choralari ehtiyojga qarab muayyan dasturlash tillari yoki ramkalariga moslashtirilishi mumkin. Xarajatlarni kamaytirishga hissa qo'shing
Muammolarni muammoga aylanishidan oldin aniqlash va hal qilish qobiliyati bilan linters nosozliklarni tuzatish bilan bog'liq vaqt va xarajatlarga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Eng yaxshi amaliyotlarni qo'llash va kelajakda qimmatga tushadigan muammolardan qochish orqali kelajakdagi tashvishlardan qochish mumkin. "Shift-chap" atamasi ko'pincha linterlar bilan bir xil nafasda ishlatiladi, chunki ular ishlab chiquvchiga yaratish jarayonida bevosita sifat kodini ta'minlashga imkon beradi. Bir linterdan ko'proq: SonarLint. SonarLint - real vaqt rejimida kodlash bilan bog'liq muammolarni topish va tuzatish uchun bepul IDE kengaytmasi bo'lib, xuddi
imlo tekshirgich kabi kodlashda muammolarni belgilab beradi.
Bir linterdan ko'ra, u ishlab chiquvchilarga nima uchun muammo borligini tushunishga, xavfni baholashga va ularni tuzatishga o'rgatish uchun keng ko'lamli xususiyatlar va boy kontekstli ko'rsatmalarni taqdim etadi.
SonarLint imkoniyatlari an'anaviy lintingdan tashqariga chiqadi. U 20 dan ortiq tillarni qamrab oladi, bu esa barcha ishlab chiqish faoliyati uchun bitta linterni yuklab olish va foydalanish imkonini beradi. Ishlab chiquvchilarga o'z malakalarini oshirish va kod yaratish jarayonida o'rganishga yordam berish uchun maxsus ishlab chiqilgan bo'lib, u qaysi IDEda ishlayotganidan qat'i nazar, dasturchining kodlash hamrohi sifatida ishlash uchun an'anaviy linterlardan tashqariga chiqadi.
Xulosa. Bugungi kunda Linterlar dasturlash jamiyatida katta ahamiyatga ega. Ularning ahamiyati ko'proq kod yozuvchilari va dasturlash jamoalari uchun ko'proq bo'lishi mumkin. Quyidagi sabablarga ko'ra, Linterlar bugungi kunda katta ahamiyatga ega. Kod sifatini yaxshilash: Linterlar kodni tekshirib, xatoliklarni aniqlash va kodni standartlarga muvofiqlashtirish orqali kod sifatini yaxshilashga yordam beradi. Bu esa dastur yozuvchilarning yozgan kodlarini yaxshi xolatga olib kelish va ularga ishni bajarishda yordam beradi. Maxfiylik va ishonchlilik: linterlar, kodni tekshirib, maxfiylik masalalarini aniqlash va yomonlashga yordam beradi. Bu esa, kod yozuvchilari uchun yaxshi kodni ishlab chiqarish, maxfiylik nuqtalarini aniqlash va ularni to'g'rilash imkonini beradi.
Ishni tezlashtirish: linterlar, kodni tekshirib, optimallashtirib va standartlarga muvofiqlashtirish orqali kodni ishlab chiqarishni tezlashtirishga yordam beradi. Bu esa, dastur yozuvchilarning va dastur tashkilotchilarining ishini tezlashtiradi va jamoalar uchun faol va samarali dasturlar ishlab chiqarish imkonini beradi. Kod yozuvchilarning o'zini o'rganishiga yordam berish: Linterlar, kodni tekshirib, yaxshi va yomon tomonlarini aniqlash yordamida dastur yozuvchilarning o'zini o'rganishiga yordam beradi. Bu esa, yangi dastur yozuvchilarning kod
189
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
yozishni o'rganishida va mavjud kodni tahlil qilishda ularga yordam beradi. Proyektlarning birligini ta'minlash: Linterlar, kodni standartlarga muvofiqlashtirish va kod sifatini yaxshilash orqali, bir nechta dastur yozuvchilari yoki qo'shimchalarni bir proyektga kiritish va uning birligini ta'minlashda yordam beradi.
Jamiyatda Linterlar kodni yozishni sifatliroq qilish va dastur yozuvchilarning ishini tezlashtirishda katta ahamiyatga ega. Bu esa, dasturlash sohasida qadriyatli va samarali loyihalarni ishlab chiqarishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Hill, M., Kamalakannan, S., Gururajan, A., Sari-Sarraf, H., & Hequet, E. (2011). Dimensional change measurement and stain segmentation in printed fabrics. Textile Research Journal, 81(16), 1655-1672.
2. Ermatova Z., Ma'rufjonova O. Dasturlashda Korutin maydoni (Kotlin) //Journal of technical research and development. - 2023. - Т. 1. - №. 3. - С. 70-73.
3. Солиев Б. Н., Эрматова З. К. OBJECT RECOGNITION IN IMAGES USING ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND PYTHON //Galaxy International Interdisciplinary Research Journal. -2023. - Т. 11. - №. 11. - С. 31-34.
4. Cho, Y., Yun, C., & Park, C. H. (2017). The efect of fabric movement on washing performance in a front-loading washer IV: under 3.25-kg laundry load condition. Textile Research Journal, 87(9), 10711080..
5. Ermatova Z. PYTHON DASTURLASH TILIDA FAYLLAR BILAN ISHLASH //Journal of technical research and development. - 2023. - Т. 1. -№. 2. - С. 231-238.
6. Ermatova Z. ZAMONAVIY DASTURIY MAHSULOTLAR YARATISH VA SIFATINI YAXSHILASHDA DASTURLASH TILLARINI O'QITISHNING O 'RNI //Research and implementation. - 2023.
7. Ermatova Z. АКТУАЛЬНОСТЬ ПРЕПОДАВАНИЯ ЯЗЫКА ПРОГРАММИРОВАНИЯ C++ В ВЫСШИХ
УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ //Потомки Аль-Фаргани. - 2023. - №. 4. - С. 237-241.
8. Ermatova Z. Kotlin dasturlashtilida Map-to 'plami //Journal of technical research and development. - 2023. - Т. 1. - №. 3. - С. 104-107.
9. Зулунов Р. М., Каюмов А. М. ИСКУССТВЕННЫЙ ИНТЕЛЛЕКТ-ОТ МИФОЛОГИИ ДО МАШИННОГО ОБУЧЕНИЯ //Proceedings of International Educators Conference. -2022. - Т. 1. - №. 2. - С. 25-30.
10. Ermatova Z. Dasturlash fanini o 'qitishning dolzarb muammolarini aniqlash va bartaraf etishda o 'qituvchining yondashuvi //Journal of technical research and development. - 2023. - Т. 1. - №. 2. - С. 166-169.
11. Qaxramonovna E. Z. PROBLEMS OF FEMALE STUDENTS IN LEARNING PROGRAMMING SUBJECTS //Intent Research Scientific Journal. - 2023. - Т. 2. - №. 10. - С. 116123.
12. Xumora R. INNOVATSION RAQAMLI IQTISODIYOTNING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISH TENDENSIYALARI //PEDAGOGS jurnali. - 2022. - Т. 10. - №. 2. - С. 109-111.
190
